Ineens is Rutte voor transparantie

Het gebeurde een paar keer de afgelopen weken dat bewindspersonen even in hun arm moesten knijpen toen ze met premier Mark Rutte in conclaaf waren over een passende reactie op het Kamerrapport over de toeslagaffaire. In het verslag kraakten de auteurs harde noten over de zogenaamde Rutte-doctrine, het geheim houden van informatie die ambtenaren met elkaar en met bewindslieden delen. Mede hierdoor bleek het lange tijd moeilijk voor politiek en journalistiek om te handelen naar alarmsignalen over de toeslagfraude. Maar wat zei Rutte nu? „Maak álles maar openbaar! Desnoods de notulen van de ministerraad! Zet er maar een camera bij!” Het was een grap met een kern van waarheid. Zijn collega’s merken de afgelopen weken dat Rutte ineens voorop loopt met het openbaar maken van informatie, wat een belangrijk onderdeel zal worden van de kabinetsreactie op de toeslagaffaire. Het verbaasde nogal. Waar op sommige departementen al langer getracht wordt veel minder weg te lakken bij openbaar te maken stukken, was het juist Rutte (samen met bewindslieden op Justitie en Volksgezondheid) die een reputatie had opgebouwd om veel zaken geheim te houden. Het was de premier die te vuur en te zwaard de naar hem vernoemde doctrine verdedigde, ook tijdens de verhoren van de commissie. En het was op voorspraak van Rutte dat belangrijke kabinetsoverleggen in het Catshuis over de coronacrisis niet genotuleerd worden, zodat politici, journalisten of historici nimmer kunnen teruglezen hoe besluiten rond de zwaarste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog werden voorgekookt. Overlevingstactiek Nu is de politieke flexibiliteit van Rutte zijn belangrijkste overlevingstactiek gebleken in tien jaar premierschap. Wat hij de ene dag nog heilig verdedigt, gaat de volgende dag lachend het raam uit. De werkelijkheid verandert voordat je er erg in hebt, waardoor de waarheid soms ook geweld lijkt te worden aangedaan. Zo verklaarde Rutte vrijdag na de ministerraad dat er in het kabinet nog niet inhoudelijk is gesproken over een eventueel collectief aftreden vanwege de toeslagaffaire. Hij zei ook dat het onderwerp bij hem ’niet is opgebracht’. „Aperte onzin”, klinkt in de coalitie over deze verklaring. Er wordt gesuggereerd dat het zelfs in de ministerraad is besproken tijdens ’een rondje’ langs alle bewindspersonen. Anderen zeggen dat ’de politieke vraag’ in andere gremia in ieder geval op tafel is gelegd, bijvoorbeeld tijdens de sessies in het Catshuis. Optelsom Een getuige kan redelijk specifiek vertellen dat Rutte binnenskamers al meedeed met het maken van een optelsom over steun van 75 coalitiezetels als grond voor het in het zadel blijven van het kabinet rond het debat over de toeslagaffaire volgende week. Niet iedereen in de coalitie vindt 75 overigens genoeg. Rutte zou daarbij wel even naar D66 hebben gekeken. De vraag is of er geen dissidenten in de fractie zullen komen. En hoe zat het eigenlijk met de steun van CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt, die de hele zaak toch heeft weten aan te zwengelen? Omtzigt ging wel vaker zijn eigen gang, terwijl met zijn fractieleider Heerma of vicepremier De Jonge juist iets anders was afgesproken. De bezorgdheid over Omtzigt is een legitieme. Hij bleef immers met SP’er Renske Leijten onvermoeibaar graven naar de waarheid voor de gedupeerde ouders. De socialiste riep onlangs al om het aftreden van het kabinet, iets wat voor een lid van de commissie die het onderzoek naar de toeslagfraude deed ongebruikelijk is. En wat haar ook niet door iedereen in de commissie in dank wordt afgenomen. „Renske is aan het radicaliseren”, weet een vertrouweling van Omtzigt. De CDA’er wekte de afgelopen jaren juist de indruk dat het hem niet om de poppetjes gaat, maar om het oplossen van de problemen voor de toeslagouders ging én om alles op tafel te krijgen wat nog onder het tapijt ligt. Er zijn nogal wat losse eindjes aan de affaire en als een collectief aftreden van het kabinet betekent dat de kwestie politiek afgedaan wordt verklaard, zou dat niet stroken met zijn koers tot nu toe. Tegelijkertijd zien ze in het CDA dat Omtzigt wel onder druk komt te staan door Leijtens eis tot aftreden, eentje die Jesse Klaver zondag bij zijn vrienden van Buitenhof ook nog eens namens GL mocht uitspreken. Maar zelfs al zou Omtzigt het zijn fractie adviseren. Een prominente partijgenoot merkt op dat Omtzigt de afgelopen jaren vaker dingen wilde, maar dat het zeker niet zo is dat de fractie hem daar altijd in volgde. Schokkend nieuws Tegelijkertijd wordt er in de coalitie rekening mee gehouden dat er in de aanloop naar het debat nog schokkend nieuws kan komen dat de zaak opnieuw op scherp kan zetten. En dat de PvdA de motie van wantrouwen ook gaat steunen. Van de premier weet het Binnenhof dat als hij ’omsingeld’ is, hij net zo makkelijk weer kan afwijken van zijn overtuigingen. Een koerswijziging rond de toekomst van zijn derde kabinet is dus heel wel mogelijk, zeker als er voor hem weinig meer te kiezen valt. Luister ook naar politiek commentator Wouter de Winther in een nieuwe aflevering van de podcast ‘Afhameren’:

Ineens is Rutte voor transparantie

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

Geld naar sportclubs? ’Niet alle ballen op Den Haag alstublieft’

’Voorkom dat sportclubs de poort moeten sluiten’

Zo verkwanselen we onze maritieme maakindustrie

’We kunnen conflict-arm leven met wolven’