Bestuurders hebben het kapotmaken van burgers toch niet als doelstelling?

Deze week vond er een ontluisterend debat plaats tussen vertwijfelde Kamerleden en de verantwoordelijke staatssecretaris Van Huffelen over de uiterst trage afhandeling van de terugbetalingen aan gedupeerde ouders. Van de ruim twintigduizend slachtoffers kregen er dit jaar slechts negentig de beloofde compensatie. De vijfhonderd (!) man die de Belastingdienst inhuurde voor deze taak werken traag of worden mogelijk tegengewerkt. In de tussentijd is wel drieënhalf miljoen gespendeerd aan adviezen van consultancybureaus. Dit onduldbaar onrecht had tot een kabinetsval moeten leiden. Om zoiets als regering niet aftreden, betekent afscheid nemen van een fatsoenlijke relatie met de burger. Onschuldige burgers zijn slachtoffer geworden van (etnisch) discriminerende, illegale praktijken en machtsmisbruik van de Belastingdienst. Hun toeslagen zijn stopgezet en al uitgekeerde bedragen zijn teruggevorderd. Dat leidde tot diepe financiële miserie met ingrijpende gevolgen: de gedupeerden raakten huizen en banen kwijt; ze stortten zich in de schulden; huwelijken eindigden; kinderen werden door de financiële nood uit huis geplaatst. Tien jaar lang al duurt deze ellende. Bezwaarschriften zijn genegeerd of vernietigd, de rechten van burgers zijn geschonden, de Belastingdienst en het OM spanden samen om de ’fraudeurs’ te vervolgen. Er werden illegaal zwarte lijsten opgesteld en met andere overheidsinstanties gedeeld, dossiers werden vervalst, de informatie daarin werd gemanipuleerd opdat alles verdween wat de gedupeerden disculpeerde. Uit net geopenbaarde documenten blijkt dat 96% van de ouders geen fraudeur is, terwijl ze wel zo bestempeld zijn en dat het laakbaar handelen van de Belastingdienst al in 2017 bekend was. Zij waren overgeleverd aan (top)ambtenaren die zich bezondigden aan praktijken die aan ambtsmisdrijven grenzen, waarmee ze medeburgers konden terroriseren. Hun klokkenluidende collega’s zijn ontslagen; interne memo’s over de ernst van de zaak werden genegeerd; de signalen naar de verantwoordelijke ministers en staatssecretarissen van Financiën en Sociale Zaken bleven zonder gevolgen. Waarom gebeurt zoiets? Nederland is geen dictatuur, bestuurders hebben het kapotmaken van burgers niet als doelstelling. Toch kan een overheidsinstantie moreel ontsporen zonder dat er tijdig ingegrepen wordt; als de controle- en correctiemechanismen falen en de doofpot ingesteld wordt, is de maatschappelijke schade immens. Funest voor vertrouwen Dankzij de journalisten Klein (RTL Nieuws) en Kleinnijenhuis (Trouw) kwam deze affaire aan het licht. Dankzij de parlementariërs Omtzigt (CDA) en Leijten (SP) belandde deze zaak blijvend hoog op de politieke agenda. Onlangs verscheen op de site van de Stichting Sociale Christendemocratie Pieter Omtzigts lezing ’De (on)betrouwbare overheid’, waarin hij de omvang van de affaire en het falen van verschillende organen, van de Autoriteit Persoonsgegevens tot de rechterlijke macht, gedetailleerd beschrijft. Ook gispt hij zijn partijgenoot Piet Hein Donner. Donner leidde de commissie die de overheid instelde om advies uit te brengen over de affaire waarin de Raad van State ook een rol had gespeeld. Donner, oud-voorzitter van de Raad van State, was dus niet onafhankelijk. In de commissie zat ook Jetta Klijnsma, oud-staatssecretaris van Sociale Zaken onder minister Asscher die in het vorige kabinet verantwoordelijk was voor de toeslagen. De commissie die, aldus Omtzigt, geen dossiers inkeek, bracht een voor de overheid en de oud-bewindslieden gunstig advies uit. Funest voor het vertrouwen in de overheid, zegt Omtzigt: ’Gedupeerde ouders hebben het gevoel dat degenen die verantwoordelijk waren hun straatje, via dit soort commissies, nog steeds kunnen schoonvegen.’ Nog steeds wordt het werk van de controlerende Kamerleden door de Belastingdienst gefrustreerd doordat informatie uit de opgevraagde WOB-stukken weggehouden wordt. Van Huffelen heeft daar kennelijk geen controle over. Zij heeft ook geen verklaring voor het tergend langzame werk van de vijfhonderd nieuwe ambtenaren die in een bureaucratisch doolhof opereren, of ze zou moeten toegeven dat zij ambtelijk tegengewerkt worden. Er huizen bij de Belastingdienst nog steeds ambtenaren die eerst de ouders ruïneerden en nu de afhandeling van hun dossiers beïnvloeden. Daarmee is de rot op dat ministerie nog steeds bepalend, terwijl de premier en de oud-bewindslieden onder wier ogen die ontsporing kon plaatsvinden, de andere kant opkijken – waarom? En waarom komt het OM niet over de brug na de aangiften tegen het ministerie? De toeslagenaffaire laat nu al zien hoe de rechten van burgers door verschillende regeringen bewust met voeten getreden zijn en hoe commissies, het OM, rechters, toezichthouders dat niet hebben verhinderd. Dit moet de premier zich persoonlijk aantrekken: zo’n aanslag op de democratie mag niet voortwoekeren. Op z’n minst zou hij een ultimatum aan de Belastingdienst moeten geven. Beter nog haalt hij de operatie terugbetalingen daar weg en legt die in veiliger handen. De herfstschoonmaak dient ingezet.