Leerlingen slaven van leerplan en rooster

Natuurlijk heeft de havo zijn beste tijd gehad. Het is praktisch nog identiek aan het ’moderne’ onderwijs zoals dat meer dan een eeuw geleden is ontstaan, in een tijd waarin we dit soort onderwijs nodig hadden. Een tijd van reproductief leren om een vak te leren. Een tijd ook waarin je het vak dat je leerde, de rest van je leven waarschijnlijk bij dezelfde baas zou uitoefenen. Hoe anders is dat nu; wij weten voor een groot deel nog helemaal niet welke banen er zullen zijn tegen de tijd dat onze leerlingen van nu straks zijn afgestudeerd. Hopelijk heeft niemand meer de illusie dat zo’n leerling zijn hele loopbaan hetzelfde werk zal doen bij dezelfde baas. Het gaat er dus om dat we onze leerlingen loopbaanvaardig maken en daarvoor hebben we een fundamentele verschuiving van ons uitgangspunt nodig. Dat kan niet meer hetzelfde leerplan zijn dat we onze leerlingen rigide en dwangmatig willen opleggen. Een leerling heeft gemiddeld genomen bijna niets in te brengen in hoe hij zijn onderwijs wil inrichten op de havo. We creëren leerlingen die niet meer kritisch denken en zich niet laten leiden door hun aangeboren nieuwsgierigheid en creativiteit. In plaats daarvan maken we ze slaven van het havo-curriculum en het rooster, van de obsessief nagejaagde rendementen en de verschillen tussen SE en CE. Dit alles gebeurt onder de strakke leiding van de ’moderne’ slavendrijver: de bel. Die vertelt onze leerlingen dat ze klaar zijn bij het ene vak en moeten beginnen bij het volgende, waar weer een docent klaar staat die hen precies vertelt wat en hoe ze het zouden moeten doen. Wanneer het uitgangspunt het leerplan is in plaats van de leerling, hoe kun je dan in hemelsnaam praten over gepersonaliseerd onderwijs? Dat is een containerbegrip dat allang geen waarde meer heeft en waarbij op veel scholen het grootste probleem is hoe ze het zouden moeten inpassen in het rooster en de fte’s van de docenten. Met dat antieke denken bereid je leerlingen in elk geval niet voor op hun toekomst en nog minder op de vaardigheden die ze daar straks wel hard nodig zullen hebben. Door de impact van de technologie zul je straks snel en efficiënt moeten kunnen reageren en proactief daarop anticiperen. Je zal goed moeten kunnen samenwerken om complexe en vakoverstijgende informatie te analyseren en verwerken. Nieuwsgierigheid, creativiteit, kritisch denken, willen bijdragen aan het collectief en assertief kunnen reageren zijn belangrijke competenties en vaardigheden die straks hard nodig zullen zijn. Om dat te bewerkstelligen zal een leerling zich daarin moeten ontwikkelen. Dat lukt hem alleen in een loopbaangerichte leeromgeving die praktijkgericht (kunnen ervaren), dialogisch (kunnen praten over ervaringen en keuzes) en vraaggericht (oefenen om kleinere keuzes te maken) is. Er zal samenwerking moeten zijn met echte bedrijven en instellingen. Op die manier ontdekt een leerling zijn kwaliteiten, zijn motieven en zijn interesses. Hij zal daardoor beter in staat zijn zelf sturing te (blijven) geven aan zijn loopbaan. En laat dat nou net zijn wat hij wel nodig heeft in een toekomst waarin hij telkens weer complexe keuzes zal moeten blijven maken. Dat gaat dus ook over een leven lang leren en wat mij betreft doen de meeste leerlingen dat op dit moment meer buiten dan binnen de school. Dat is toch wel iets om over na te denken. Marc Drenth is loopbaanbegeleider en decaan havo-vwo aan het Aletta Jacobs College