Excuses Rutte breken met Nederlandse verzetsmythe

Het verzet tegen de nazi’s moest, zei premier Schermerhorn na de oorlog, ’als de meest kenbare houding van ons volk worden aangemerkt’. Hoe wrang moeten deze woorden hebben geklonken voor de weinige Nederlands-Joodse families die terugkeerden, terwijl hun oorlogsjaren voornamelijk konden worden samengevat met de woorden verraad, deportatie en vernietiging. Er is in Nederland lang sprake geweest van een grotendeels vertekend zelfbeeld van een natie van dappere verzetsstrijders. In die ’verzetsmythe’ waren de goede Nederlanders – die zich dapper verzetten en onderduikers in huis namen – de ’echte’ Nederlanders, die het totaal symboliseerden. Hun dappere verzetsgeest straalde af op de natie als geheel. Maar Nederland leverde in werkelijkheid met een aantal van 25.000 de meeste vrijwilligers uit alle West- en Noord-Europese landen aan de Waffen-SS. Er wordt geschat dat een op de drie Nederlanders foute voorouders heeft. De gegevens uit de bevolkingsregisters die de massadeportaties van Joodse Nederlanders mogelijk maakten, werden gewillig verstrekt. De Nederlandse politie voerde, net als het tram- en treinpersoneel, in meerderheid gehoorzaam de bevelen van de bezetter op. Onze Nederlandse Spoorwegen verdienden miljoenen aan de deportatie van de 102.000 Nederlands-Joodse burgers. Excuses Kok voor ’kille ontvangst’ Premier Kok lukte het een halve eeuw later nog niet om deze zwarte bladzijde in ons verleden te erkennen en te veroordelen. Hij kwam aanvankelijk niet verder dan dat hij de naoorlogse houding van Nederland ’betreurde’. Ook vond hij dat hij geen excuses kon maken namens een generatie waarvan hij dacht dat ze geen slechte intenties hadden: ’Je moet niet te snel met terugwerkende kracht een verwijt gaan maken. Je weet niet hoe je het zelf had gedaan.’ Uiteindelijk besloot hij wel excuses te maken voor de ’kille ontvangst’ van Joden na de oorlog. Psycholoog Keyvan Shahbazi verwoordde het recentelijk heel raak in De Telegraaf. ’Zij die meewerkten, hadden geen andere keus’, zo zei iemand hem ooit. Een onjuiste formulering, aldus Shahbazi. „Er is altijd een keus. De juiste formulering zou zijn dat het weigeren een hoge prijs had, en dat zij niet bereid waren die prijs te betalen.” ’Antisemitisme nog altijd onder ons’ Je weet inderdaad niet hoe je zelf handelt in de extreme omstandigheden van een oorlog of bezetting. Daarom moeten we ook zeker waken om vanuit een gemakkelijke positie hoog op het morele paard te klimmen. Maar het breken met een onjuist zelfbeeld en het openlijk bespreken van de rol van de Nederlandse overheid en haar burgers bieden ruimte om de échte pijnpunten te bespreken. „75 jaar na Auschwitz is antisemitisme nog altijd onder ons. Juist daarom moeten we voluit erkennen wat er destijds is gebeurd en dat ook hardop uitspreken”, zo sprak Rutte zondag. Die erkenning van wat er écht is gebeurd in de Nederlandse samenleving is ontzettend belangrijk. De Hongaars-Joodse Nobelprijswinnaar en Auschwitz-overlevende Imre Kertész waarschuwde dat we Auschwitz niet als een abstracte vorm van ’het kwaad’ moeten beschouwen. Daarmee plaatsen we het buiten het menselijk handelen. De gepoogde uitroeiing van een complete bevolkingsgroep werd georganiseerd door mensen en gefaciliteerd door mensen. Met excuses verbind je jezelf met die gedachte. Daarom komen ze, ook al hebben we er 75 jaar op moeten wachten, niet te laat.