Herstel vertrouwen taak nieuw kabinet

De staatssecretarissen stonden er niet bij. Dat is altijd zo gegaan. „Het staatssecretariaat is een deerniswekkend ambt”, zei Dries van Agt ooit. De staatssecretaris moet altijd het vertrouwen van de minister hebben. Blijkt op een gegeven moment dat dit vertrouwen er niet (meer) is, dan trekt de staatssecretaris aan het kortste eind: de betrokkene dient dan te vertrekken. Die hiërarchie is er niet wanneer er twee ministers op één departement zijn aangesteld. Wel is het zo – dat staat in de Grondwet – dat alle ministeries ’door één minister’ worden geleid. De Eerste Kamer heeft premier Rutte hierover om opheldering gevraagd. Die vier departementen zijn: Buitenlandse Zaken, Volksgezondheid, Onderwijs, en Justitie en Veiligheid. Het is hier gemakkelijk opgeschreven, maar zo’n constructie kan tot spanning leiden. Er is een tweede verschil met weleer. Dat betreft de vicepremiers. Vroeger was dat er meestal één, nu maar liefst drie. Je zou zeggen een soort van kernkabinet. Een goede relatie tussen de minister-president en zijn vervanger(s) is belangrijk, zelfs essentieel. Drie voorbeelden uit de geschiedenis: het kabinet-Den Uyl/Van Agt, het kabinet-Van Agt/Wiegel en het kabinet-Balkenende/Bos. Den Uyl/Van Agt is ten onder gegaan door de slechte relatie tussen de voormannen en hun beider achterban. In Van Agt/Wiegel was de onderlinge relatie uitstekend. De heren vertrouwden elkaar, wisten van geven en nemen en konden het ook persoonlijk goed vinden. Balkenende/Bos was een kabinet gebaseerd op wederzijds, ook persoonlijk, wantrouwen. Geen echt team. Sleutelwoord Vertrouwen is hét sleutelwoord voor het voortbestaan van een kabinet. Het bijzondere van ons nieuwe kabinet is dat twee van de drie komende vicepremiers in de landspolitiek nieuwkomers zijn. Alleen minister Carola Schouten van Landbouw (prima dat dit ondergeschoven kind van Economische Zaken weer een zelfstandig departement is geworden!) heeft ervaring in de Haagse politiek. Een uitstekend en gewaardeerd Kamerlid, dat bij de formatieonderhandelingen haar kennis en kunde nog eens heeft laten zien. De andere twee, de nieuwe minister op Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren van D66 en die op Volksgezondheid, Hugo de Jonge van het CDA, hebben geen ervaring in de landspolitiek. Zij hebben ook niet aan tafel gezeten bij de onderhandelingen over het regeerakkoord. Zij moeten nog maar bewijzen hoe groot hun invloed is binnen de groep van ministers van hun partij . Zij moeten er ook voor oppassen dat zij door hun Tweede Kamerfractievoorzitters niet als bedienden worden gebruikt. Met alle respect voor de CDA-vicepremier met zijn hippe schoeisel (op advies van zijn politiek leider Buma?). Interessant is altijd de placering in de Trêveszaal. Wie zit waar? De vicepremiers zitten op afstand tegenover de premier. Direct naast Rutte zit de minister van Financiën, de echte tweede man. De nieuwe minister van Financiën, Wobke Hoekstra, is een bijzonder mens. Hij is niet alleen functioneel na de premier de minister met de grootste invloed. Hij is ook de coming man van het CDA. Op zich – ook dat leert de geschiedenis – risicovol. Hij is opgewekt en vol zelfvertrouwen. Ik heb hem een paar keer gesproken. Hij lijkt wat op Harry Langman, minister van Economische Zaken in het kabinet-Biesheuvel. Ook zonder echte parlementaire ervaring. Die wist door zijn manier van debatteren het vertrouwen en respect van de hele Tweede Kamer te verwerven. Macht De positie van de fractievoorzitters Buma en Pechtold is er een van macht. Zij zijn de leiders van hun partij. Ze hebben het regeerakkoord gemaakt. Zij zullen hun invloed willen doen gelden. Voor het hele kabinet, maar vooral voor Rutte en Hoekstra, kan dat lastig zijn. Mijn collega-erelid van de VVD Neelie Kroes verwijt Mark Rutte dat hij maar met één vrouwelijke VVD-minister is gekomen. Ik heb een andere invalshoek: waarom zijn ervaren en deskundige Kamerleden, als Omtzigt van het CDA en Ten Broeke van de VVD, geen bewindsman geworden? Te eigenzinnig? Of hadden zij zelf de ambitie lid van de Tweede Kamer te blijven? Zoiets kan. Toch jammer. De ploeg is er nu. Ze moeten aan de slag hun regeerakkoord uit te voeren. Dat zal op zich al een hele klus zijn, zeker ook omdat – zoals vaak – er tussentijds van alles kan veranderen. Een aantal van de plannen in het regeerakkoord is politiek en maatschappelijk omstreden. Daarnaast is te proeven dat de economische cijfers minder goed zijn dan in de miljoenennota was aangenomen. Een combinatie daarvan kan er zelfs toe leiden dat het regeerakkoord op afzienbare termijn op de schop zal moeten. Martin Visser schreef donderdag in deze krant dat er onzekerheid en wantrouwen onder onze bevolking leeft. Hij heeft gelijk. De kiezers zijn geen goedgelovigen. Dat beseffen en ernaar handelen, daar gaat het om. Vertrouwen herstellen dus! „Wacht op onze daden”, zei Thorbecke al.